Dosije „Operacija Reka“

Dana 27. i 28. aprila 1999. godine u selima zapadno od grada Đakovica na Kosovu sprovedena je opsežna zajednička operacija Vojske Jugoslavije (VJ) i Ministarstva unutrašnjih poslova (MUP) pod nazivom operacija Reka. Tokom ove operacije, pripadnici srpskih snaga ubili su najmanje 350 civila – kosovskih Albanaca, a njih nekoliko hiljada proterali u Albaniju. Tela 309 ubijenih pronađena su 2001. godine u tajnim masovnim grobnicama u predgrađu Beograda. Napad srpskih snaga na civilno stanovništvo u dolini Reka po broju žrtava najteži je zločin počinjen nad civilima tokom rata na Kosovu i jedan od najvećih u ratovima u bivšoj Jugoslaviji tokom devedesetih godina prošlog veka.

Međunarodni krivični sud za bivšu Jugoslaviju (MKSJ) je u presudama protiv Vlastimira Đorđevića i tzv. Kosovske petorke (Šainović i dr.) u velikoj meri rekonstruisao okolnosti ovog zločina, uključujući ulogu VJ i MUP-a, matricu zločina i operacije skrivanje tela žrtava. Operacija Reka je bila osmišljena od strane Prištinskog korpusa VJ (PrK) i najviših starešina MUP-a sa ciljem proterivanja kosovskih Albanaca iz pograničnog dela opštine Đakovica, kao i odmazde prema muškarcima – kosovskim Albancima zbog ubistva četvorice pripadnika SUP-a Đakovica. Operacijom su rukovodili članovi komande PrK, sa isturenog komandnog mesta u Đakovici.

Rano ujutru 27. aprila 1999. godine vojnici i policajci su koordinisano, počev od severnog dela doline Reka i krećući se prema jugu, ulazili u sela naseljena Albancima (Dobroš, Ramoc, Racaj, Korenica, Molić, Brovina, Guska, Nivokaz i dr). Ulazili su u kuće i naređivali meštanima da idu u Albaniju, usmeravajući ih prema Đakovici. Tokom proterivanja civila iz njihovih kuća, pripadnici srpskih snaga su ubili više desetina civila. Najviše civila, njih 68, ubijeno je u selu Korenica.

Više hiljada meštana koji su proterani iz selâ formiralo je dve kolone traktora koje su išle prema gradu Đakovica. Kolone su u selu Meja, nedaleko od Đakovice, prolazile kroz dva punkta koje su formirali policajci SUP-a Đakovica. Na punktu, policajci su zaustavljali traktore i izdvajali muškarce a ženama, deci i starijima su, posle pljačke novca i nakita, naređivali da nastave put u Albaniju. Policajci su izdvojili 274 muškarca, među kojima je bilo 36 maloletnika, koji su potom na više nepoznatih lokacija ubijeni. Posmrtni ostaci njih 252 su pronađeni 2001. godine u masovnoj grobnici u Batajnici, deset u Meji i okolnim selima, a za 12 njih se još uvek traga.

Način ubistva 274 dečaka i muškarca izdvojenim na punktovima u Meji nije u celosti poznat. Ovaj zločin je jedan od retkih masovnih zločina na Kosovu u kojem nema preživelih osoba koje bi o njemu svedočile. O načinu ubistva pojedinih grupa civila ubijenih u Meji svedočili su pripadnici VJ koji su učestvovali u operaciji Reka.

Za zločine u operaciji Reka pred MKSJ je osuđen gotovo čitav vojni i policijski vrh SRJ – Vladimir Lazarević, tadašnji komandant Prištinskog korpusa VJ, Nebojša Pavković, komandant 3. Armije VJ i nadređeni Lazareviću, kao i Dragoljub Ojdanić, načelnik Generalštaba VJ, Sreten Lukić, bivši načelnik Ministarstva unutrašnjih poslova Republike Srbije za Kosovo i Vlastimir Đorđević, bivši pomoćnik ministra unutrašnjih poslova i načelnik Resora javne bezbednosti.

Pred sudovima u Srbiji do danas nije procesuirana nijedna osoba za zločine u operaciji Reka, kao ni za skrivanje tela žrtava u masovnoj grobnici u Batajnici, tj. za prikrivanje tragova zločina. Iako je Tužilaštvo za ratne zločine (TRZ) još 2004. godine počelo rad na ovom predmetu i najavilo pokretanje istrage, to se do izdavanja ovog dosijea nije desilo.

Prema dostupnim podacima, u operaciji Reka učestvovale su sledeće vojne i policijske jedinice Republike Srbije: 549. motorizovana brigada VJ, 63. padobranska brigada VJ, 52. bataljon Vojne policije, 52. artiljerijsko-raketna brigada VJ, 125. motorizovana brigada VJ, 113. Vojno-teritorijalni odred, pripadnici SUP-a Đakovica i nekoliko odreda Posebnih jedinica policije (PJP).

FHP je tokom rada na ovom dosijeu uputio nekoliko desetina zahteva za pristup informacijama od javnog značaja, kojim je tražio dodatne informacije o jedinicama koje su učestvovale u operaciji Reka kao i o pojedinim oficirima i pripadnicima tih jedinica. Ministarstvo odbrane Republike Srbije (MO) i MUP su u velikom broju slučajeva odbijali da dostave tražene podatke pozivajući se na njihovu tajnost, odnosno tvrdeći da takve podatke ne poseduju ili da zahtev nije dovoljno precizan. U jednom broju slučajeva, MO i MUP su ipak dostavili informacije o sadašnjem angažovanju. Na osnovu tih podataka, i drugih izvora FHP je utvrdio da se izvestan broj osoba koje su učestvovale u operaciji Reka i danas nalazi na značajnim pozicijama u institucijama Republike Srbije.

Dosije detaljnije upućuje na dokaze o ulozi Momira Stojanovića, sadašnjeg poslanika u Narodnoj skupštini Republike Srbije i predsednika skupštinskog Odbora za kontrolu službi bezbednosti, u operaciji Reka. U martu 2015. godine, Interpol je za Stojanovićem i još 16 osoba, po zahtevu Privremene administrativne misije Ujedinjenih nacija na Kosovu (UNMIK), raspisao poternicu zbog zločina počinjenih u ovoj operaciji.

Dosije „Operacija Reka“