Lovas – 32 godine od stradanja civila na minskom polju

Danas, 18. oktobra 2023. godine, navršavaju se 32 godine od zločina koji je počinjen u selu Lovas (Republika Hrvatska), kada su pripadnici srpskih snaga naterali oko 50 civila da koračaju kroz minsko polje, usled čega je stradalo 20, a ranjeno 14 osoba. Na putu do minskog polja, ubijen je jedan civil. U periodu od 10. oktobra, kada je Jugoslovenska narodna armija zauzela Lovas, do 18. oktobra, u tom selu ubijeno je ukupno 70 civila.

Za zločin na minskom polju do danas je izrečena jedna pravnosnažna presuda, kojom su tri pripadnika JNA i tri pripadnika dobrovoljačkog odreda „Dušan Silni“ osuđeni za nečovečno postupanje prema civilima koje su koristili kao živi štit. Petorici optuženih izrečena je kazna zatvora ispod zakonskog minimuma od pet godina, a jedan je osuđen na šest godina zatvora. U presudi Apelacionog suda ne navodi se da su na minskom polju smrtno stradali i ranjeni civili, kao ni njihov broj.

Još od faze istrage, Tužilaštvu za ratne zločine bili su dostupni brojni i nepobitni dokazi koji su ukazivali na odgovornost pukovnika Dušana Lončara, komandanta Druge proleterske gardijske mehanizovane brigade JNA (2. pgmbr JNA), koji je izdao naređenje za napad na Lovas 9. oktobra 1991. godine. Uprkos tome, Tužilaštvo se odlučilo za podizanje optužnice kojom su bili obuhvaćeni samo srednjerangirani i nižerangirani počinioci. Tužilaštvo za ratne zločine nije podiglo optužnicu protiv Lončara ni nakon što je prvostepeno veće u tom postupku zaključilo da komanda 2. pgmbr JNA snosi najveću odgovornost za napad na Lovas, način na koji je napad izveden i sve što se dešavalo tokom zauzimanja sela, iako nijedan njen pripadnik nije optužen.

Fond za humanitarno pravo je 2016. godine, nakon višegodišnjeg ignorisanja naših zahteva za procesuiranjem komandanta 2. pgmbr, podneo krivičnu prijavu protiv Dušana Lončara. Tek je 2022. godine TRZ podiglo optužnicu protiv Lončara za napad na Lovas 10. oktobra 1991. godine. Lončar je optužen za stradanje „najmanje sedam civila“, čime je značajno umanjen broj stradalih u napadu.

Nijednom od dve do sada podignute optužnice za zločine počinjene u Lovasu nije obuhvaćeno seksualno nasilje koje su pripadnici srpskih snaga činili po zauzimanju mesta, kao ni proterivanje hrvatskog stanovništva.

Napad na Lovas

Jugoslovenska narodna armija otpočela je napad na Lovas 10. oktobra 1991. godine na osnovu naređenja Dušana Lončara, komandanta 2. pgmbr, kojim je predviđeno da se „selo očisti od pripadnika ZNG, MUP-a, kao i stanovništva koje je neprijateljski nastrojeno“. Napad je počeo granatiranjem, prilikom kojeg je jedan civil poginuo a više kuća zapaljeno. Nakon granatiranja, u selo su ušli pripadnici Teritorijalne odbrane (TO) i milicije Tovarnik i odreda „Dušan Silni“, koji su krenuli u takozvano čišćenje sela, tokom kojeg su ubili 21 civila.

Nakon zauzimanja Lovasa, uspostavljena je nova vlast – formirane su stanica milicije i TO koju su sačinjavali lokalni Srbi i dobrovoljci odreda „Dušan Silni“. Selo su obezbeđivale jedinice iz sastava 2. pgmbr JNA – pripadnici TO Valjevo. U periodu od 10. do 18. oktobra 1991. godine, pripadnici navedenih jedinica su protivpravno zatvarali i fizički zlostavljali hrvatske civile, a njih 27 ubijeno je na različitim lokacijama u selu.

Sedamnaestog oktobra 1991. godine, pripadnici srpskih snaga zatvorili su oko 70 muškaraca, civila, u dvorište zemljoradničke zadruge u Lovasu, gde su proveli noć. Zadrugu su obezbeđivali pripadnici JNA. Tokom noći, civili su premlaćivani, a jedan od pripadnika odreda „Dušan Silni“ ih je ubadao nožem. Dan kasnije, 18. oktobra 1991. godine, pripadnici odreda „Dušan Silni“ i protivdiverzantske čete TO Valjevo izveli su oko 50 civila iz zadruge i u koloni ih sproveli prema izlazu iz sela, vodeći ih navodno u „berbu grožđa“. Na putu ka izlazu iz sela, u koloni su ubili jednog civila, a ostale su sproveli do polja deteline koje je prethodno minirala JNA. Pripadnici srpskih snaga su naredili civilima da skrenu u polje te da, držeći se za ruke, nogama razgrću detelinu i stanu kad ugledaju minu. Jedan od teško povređenih civila pao je i aktivirao minu, a potom su pripadnici JNA i odreda „Dušan Silni“ otvorili vatru na civile u minskom polju. Na minskom polju je smrtno stradalo 20 civila, a 14 ih je ranjeno.