Petnaesti dosije FHP o nekažnjenim zločinima Srpske dobrovoljačke garde

U četvrtak, 23. marta 2023. godine, Fond za humanitarno pravo (FHP) je predstavio 15. dosije o potencijalnim počiniocima ratnih zločina tokom ratova na području bivše Jugoslavije. Dosije „Srpska dobrovoljačka garda“ iznosi činjenice o nastanku, strukturi i karakteristikama delovanja Srpske dobrovoljačke garde (SDG/Garda), kao i njenom učešću u zločinima počinjenim tokom oružanih sukoba u Hrvatskoj i Bosni i Hercegovini (BiH). Dosije je utemeljen na vojnim i policijskim dokumentima koji su kao dokazni predmeti prihvaćeni pred Međunarodnim krivičnim sudom za bivšu Jugoslaviju (MKSJ) i Međunarodnim rezidualnim mehanizmom za krivične sudove (MRMKS), utvrđenim činjenicama, izjavama i svedočenjima svedoka među kojima su i bivši pripadnici Garde, kao i medijskim prilozima i izjavama svedoka koje su prikupili istraživači FHP-a. Tokom istraživanja, FHP je identifikovao 189 pripadnika SDG kojima je komandovao Željko Ražnatović Arkan, a čija se imena nalaze među prilozima u ovom Dosijeu.

Izvršna direktorka FHP-a Ivana Žanić navela je da je u Dosijeu prikazano osnivanje SDG, struktura i delovanje formacije kroz saradnju sa drugim jedinicama, dokazi o učešću Garde u zločinama u Hrvatskoj i BiH, kao i slanje prisilno mobilisanih izbeglica na front, te raspuštanje SDG. Zločini koje je počinila SDG kao i povezanost Garde sa sa policijskim, vojnim i političkim strukturama Srbije bili su deo optužnica MKSJ protiv Slobodana Miloševića, Gorana Hadžića i Jovice Stanišića i Franka Simatovića. Iako su suđenja Miloševiću i Hadžiću okončana zbog smrti optuženih, tokom ovih sudskih procesa predočeni su dokazni materijali i iskazi svedoka koji jasno govore o delovanju SDG i ukazuju na počinjene zločine. Protiv komandanta SDG Željka Ražnatovića Arkana Tužilaštvo MKSJ je 1997. godine podiglo optužnicu za zločine počinjene u Sanskom Mostu 1995. godine. Sadržaj optužnice ostao je poverljiv za javnost sve do 2001. godine.

U prvostepenoj presudi MRMKS u predmetu Stanišić i Simatović, utvrđeno je da je SDG učestvovala u ubistvima, progonu i prisilnom premeštanju na području Srpske autonomne oblasti Slavonija, Baranja i Zapadni Srem, zatim u Bijeljini, Zvorniku i Sanskom Mostu. Uprkos tome, pred sudom u Srbiji još uvek nije procesuiran nijedan pripadnik SDG. Prema navodima Tužilaštva za ratne zločine (TRZ), a na osnovu zahteva za pristup informacijama od javnog značaja koji je uputio FHP, u toku je istraga koju Tužilaštvo vodi protiv nepoznatih počinilaca zločina počinjenih u Bijeljini u aprilu 1992. godine. S tim u vezi, važno je napomenuti da je ratni fotograf Ron Haviv upravo u Bijeljini napravio jednu od svojih najpoznatijih fotografija, na kojoj pripadnik SDG zamahuje nogom iznad tela Ajše Šabanović, dok u ruci drži oružje. Bivši pripadnici SDG su svedočeći pred MKSJ na toj fotografiji identifikovali Srđana Golubovića, koji danas radi kao DJ i poznat je pod imenom DJ Max. Alma Pečković, ćerka Ajše Šabanović, podnela je 2015. godine krivičnu prijavu TRZ-u zbog ubistva njene majke i drugih članova porodice, međutim, TRZ još uvek nije podigao optužnicu.

Filip Švarm, autor dokumentarnog filma „Jedinica“ i glavni i odgovorni urednik nedeljnika „Vreme“, govorio je o periodu kada je sa grupom kolega izveštavao o oružanim sukobima, iz čega je nastao film o Jedinici za specijalne operacije (JSO). Po njegovom viđenju, izveštavanje o ratnim zločinima treba da bude objektivno i nepristrasno. Smatra da nije iznenađenje što iza ubistva premijera Zorana Đinđića stoje baš Crvene beretke, odnosno JSO i Zemunski klan, s obzirom na to da su ove organizacije „proizašle iz Arkanovog šešira“. Za vreme pravljenja filma „Jedinica“ koji je pred MKSJ korišćen kao dokazni predmet, autorima je bilo jasno da su pojedinci želeli da progovore i da je društvo bilo spremnije na suočavanje sa prošlošću. Međutim, u današnjoj atmosferi, takav film ne bi bilo moguće napraviti. Govoreći o Dosijeu, Švarm je istakao da je impresioniran istraživanjem FHP i činjenicama koje je pročitao o SDG, navodeći da je reč o fundamentalnom istraživanju koje treba pažljivo čitati.

Istraživačica FHP i autorka Dosijea Jovana Kolarić naglasila je da je ovaj Dosije pokušaj da se razdvoji navodno opšte znanje o Arkanu i SDG od činjenica o njenom ratnom putu. Srpska dobrovoljačka garda je osnovana u oktobru 1990. godine i brojala je oko 300 stalnih dobrovoljaca, dok je kroz Gardu prošlo između 4.000 i 5.000 dobrovoljaca. Nalazi Dosijea pokazuju da su pripadnici SDG učestvovali u ubistvima, proterivanju, pritvaranju i maltretiranju civila od 1991. godine, na području istočne Slavonije i Baranje, potom na području Bijeljine i Zvornika 1992. godine, Cazinske Krajine 1994. i 1995. godine, kao i tokom operacija Trnovo/Treskavica i Banjaluka 1995. godine. Sve aktivnosti SDG bile su praćene pljačkom.

Srpska dobrovoljačka garda je sarađivala sa regularnim vojnim i policijskim formacijama, uključujući Jugoslovensku narodnu armiju (JNA), Vojsku Republike Srpske (VRS), Srpsku vojsku Krajine (SVK), ili im je bila pretpočinjena. Tokom operacija Trnovo/Treskavica, Pauk i Banjaluka, pripadnici Garde su bili na platnim spiskovima Resora državne bezbednosti (RDB) MUP-a Srbije. Takođe, SDG je dobijala oružje i drugu opremu od vojnih i policijskih snaga koje su bile upoznate sa delovanjem i ponašanjem pripadnika SDG o čemu svedoče vojni i policijski dokumenti.

Glavni štab SDG bio je u Beogradu, dok su se od septembra 1991. godine glavna baza i Centar za obuku dobrovoljaca nalazili u Erdutu. U Dosijeu su dokumentovana ubistva 15 civila u Erdutu, kao i najmanje 38 pritvorenika koje su pripadnici SDG izveli iz zatvora u Dalju. Srpska dobrovoljačka garda je zatim učestvovala u zauzimanju naselja u Istočnoj Slavoniji, a od proleća 1992. godine odlaze u BiH. U novembru 1994. godine, oko 70 pripadnika Garde bilo je uključeno u operaciju Pauk.

Deo Garde je pod vođstvom Dragana Petrovića zvanog Kajman u junu 1995. godine poslat na Jahorinu, a odatle na trnovsko ratište. Fond za humanitarno pravo je utvrdio da je sredinom jula 1995. godine Dragan Petrović Kajman naredio jednom prisilno mobilisanom vozaču da preveze pripadnike VRS sa Jahorine do Bratunca. Narednih dana, u više navrata je prevozio vojsku i zarobljene Bošnjake na relaciji Bjelovac–Konjević Polje, odnosno na područje bratunačke i zvorničke opštine, u vreme dok još traju egzekucije srebreničkih Bošnjaka.

U Dosijeu su predstavljeni i nalazi o zločinima koje su pripadnici SDG počinili u Sanskom Mostu, kao i u selu Trnova, gde su ubili 11 Bošnjaka. Približno 21. septembra 1995. godine, u Sasini su ubili najmanje 65 lica, među kojima je bila i jedna žena koju su prethodno silovali.

Srpska dobrovoljačka garda je rasformirana u martu 1996. godine. Viši oficiri, poput Milorada Ulemeka Legije i Nenada Bujoševića Ramba, pridružili su se Jedinici JSO Resora državne bezbednosti MUP-a Republike Srbije, a neki su pristupili jedinici Škorpioni. Jedan broj njih je ostao radno angažovan u poslovima Željka Ražnatovića Arkana u Srbiji. Oko 30 pripadnika SDG bilo je uključeno u oružani sukob na Kosovu kao deo snaga RDB MUP-a Srbije.

[Show as slideshow]