Tri decenije od zločina na Ovčari – pamtimo žrtve

U subotu 20. novembra 2021. godine navršava se 30 godina od zločina počinjenog na poljoprivrednom dobru „Ovčara“ kod Vukovara, kada su pripadnici lokalne Teritorijalne odbrane (TO) i srpski dobrovoljci pod komandom Jugoslovenske narodne armije (JNA) ubili 265 hrvatskih civila i ratnih zarobljenika. Fond za humanitarno pravo (FHP) ovom prilikom podseća na sudski utvrđene činjenice o zločinu na Ovčari i poziva državne institucije da odaju počast žrtvama.

Neposredno po zauzimanju Vukovara, 20. novembra 1991. godine, pripadnici JNA izveli su ranjenike, bolesnike, civile i pripadnike hrvatskih oružanih snaga iz vukovarske bolnice i odveli ih u hangare na poljoprivrednom dobru „Ovčara“, koje se nalazi oko pet kilometara jugoistočno od Vukovara. Od trenutka njihovog dovođenja na Ovčaru, pripadnici TO Vukovara i jedinice „Leva supoderica“, sastavljene uglavnom od dobrovoljaca Srpske radikalne stranke, zatočene Hrvate su u prisustvu pripadnika Vojne policije JNA premlaćivali, ponižavali i zlostavljali. U večernjim satima pripadnici JNA su se, po naređenju pukovnika Mileta Mrkšića, povukli sa Ovčare, a pripadnici TO Vukovara i dobrovoljačke jedinice „Leva supoderica“ su tokom noći između 20. i 21. novembra 1991. godine izvodili zatočenike iz hangara i odvodili ih u grupama od 10 do 20 ljudi na lokaciju Grabovo. Tamo su ih, ispred ranije pripremljene masovne grobnice, streljali. Na Ovčari su, uz ranjene pripadnike hrvatskih oružanih snaga, ubijeni i civili, žene i deca: Ružica Markobašić (32), koja je tada bila u poodmakloj trudnoći, Janja Podhorski (60), Dragutin Balog (17) i Igor Kačić (16).

Iz masovne grobnice na lokalitetu Grabovo ekshumirano je 200 tela, a identifikovane su 193 žrtve. Sedamnaest leševa žrtava pronađeno je u okolnim grobnicama, dok se za telima više desetina žrtava još uvek traga.

Za zločin na Ovčari pred Međunarodnim krivičnim sudom za bivšu Jugoslaviju (MKSJ) pravosnažno su osuđeni pukovnik JNA Mile Mrkšić i major Veselin Šljivančanin. Uprkos tome što dokazi izvedeni pred MKSJ nedvosmisleno ukazuju na odgovornost više oficira i podoficira JNA za događaje na Ovčari, Tužilaštvo za ratne zločine je 2004. godine podiglo optužnicu samo protiv direktnih izvršilaca zločina. Nakon 14 godina, pred sudom u Srbiji je 2018. godine za ovaj zločin na višegodišnje zatvorske kazne osuđeno 11 osoba.

Na osnovu krivične presude Apelacionog suda u kojoj je utvrđeno da su TO Vukovar i dobrovoljačke jedinice bile pod komandom JNA, sudovi u Srbiji su tokom 2021. godine doneli četiri pravosnažne presude kojima su članovima porodica žrtava sa Ovčare dosudili naknadu štete (reparacije). Na taj način Srbija je priznala odgovornost JNA za zločin počinjen na poljoprivrednom dobru „Ovčara“. Ove presude su veoma važne jer se njima Srbija proglašava odgovornom i obavezuje se da isplati reparacije za štetu koju su njeni organi, u ovom slučaju JNA, pričinili tokom ratova na prostoru bivše Jugoslavije. Presudama su porodice žrtava zločina na Ovčari dobile materijalno obeštećenje u vidu reparacija, ali i simboličku satisfakciju u vidu sudskog utvrđivanja odgovornosti države Srbije.

U znak sećanja na žrtve zločina na Ovčari podignut je memorijalni centar Spomen dom Ovčara, koji je otvoren na 15. godišnjicu zločina, 20. novembra 2006. godine, u jednom od hangara na ovom poljoprivrednom dobru. Spomen dom Ovčara je jedna od lokacija na kojima se održavaju komemorativne aktivnosti na Dan sjećanja (18. novembar). Najviši državni zvaničnici Hrvatske, kao i mnogi drugi građani, na ovaj dan polažu vence kod spomen obeležja na Ovčari.

Državni zvaničnici Srbije ne prisustvuju komemoracijama u Vukovaru, niti na druge načine odaju počast vukovarskim žrtvama. Veselin Šljivančanin, koji je osuđen za zločin na Ovčari, danas je član Glavnog odbora vladajuće Srpske napredne stranke. Otkako je izašao iz zatvora 2011. godine, održao je više od 30 promocija svojih knjiga u javnim ustanovama širom Srbije. Rehabilitacijom osuđenih za ratne zločine, kao i ignorisanjem žrtava koje nisu srpske, državne institucije Srbije sprovode istorijsku reviziju ratova iz 1990-ih.

FHP pamti žrtve zločina na Ovčari i apeluje na institucije Srbije da napuste politiku ćutanja o ratnim zločinima koje su počinile srpske snage.