Slučaj ‘Štrpci’: Dvadeset i sedam godina čekanja na status civilnih žrtava rata

Na 27. godišnjicu zločina u Štrpcima, kada su pripadnici formacije “Osvetnici” i Višegradske brigade Vojske Republike Srpske (VRS), na železničkoj stanici u Štrpcima (BiH), iz voza koji je saobraćao na relaciji Beograd–Bar izveli i ubili 20 putnika, civila nesrpske nacionalnosti, poslanici Skupštine Srbije raspravljaju o zakonu koji uređuje status civilnih žrtava rata.

Ali ni ovaj novi zakon, kao ni važeći iz 1996. godine, porodicama stradalih u Štrpcima, mestu u BiH na granici sa Srbijom, neće omogućiti status članova porodica civilnih žrtava.

Predlog Zakona o pravima boraca, vojnih invalida, civilnih invalida rata i članova njihovih porodica predviđa da je civilna žrtva rata državljanin Republike Srbije koji je kao civilno lice izgubio život od strane neprijatelja ili od zaostalog ratnog materijala za vreme rata ili u toku izvođenja ratnih operacija na teritoriji Republike Srbije.

Status članova porodica civilnih žrtava, koji bi im omogućio mesečna novčana primanja i socijalnu podršku, članovi porodica stradalih u Štrpcima ne mogu da ostvare jer njihovi najbliži nisu stradali u Srbiji već u BIH.

I pored toga što su porodice žrtava i nevladine organizacije ukazivale na ovo zakonsko ograničenje, ono se nalazi u Nacrtu novog Zakona o boračko-invalidskoj zaštiti koji je izradilo Ministarstvo za rad, zapošljavanje, boračka i socijalna pitanja.

Fond za humanitarno pravo je krajem 2018. pokrenuo kampanju u pokušaju da se prošire prava za civilne žrtve rata ne bi li veći broj ljudi u Srbiji stekao ovaj status.

„Izradili smo komentare koje smo dostavili nadležnom Ministarstvu i učestvovali smo na javnoj raspravi u maju 2019. godine. Međutim, ovaj nacrt koji je u skupštinskoj proceduri ne samo da je zadržao diskriminatorne odredbe iz zakona koji je na snazi, već su pooštrili kriterijume za nešto sa čime se Fond suočavao u sudskoj praksi. Tako da zvanične institucije u Srbiji nemaju razumevanja za ove civilne žrtve“, kaže za RSE Meris Mušanović, pravni analitičar Fonda za humanitarno pravo.

On objašnjava da porodice stradalih u Štrpcima nisu do sada dobile status članova porodica civilnih žrtava rata, kako zbog toga što su oni nastradali van teritorije Srbije, tako i zbog toga što Srbija Vojsku Republike Srpske ne smatra neprijateljskom.

"U zakonu su kao uslovi propisani da se stradanje desilo na teritoriji Srbije i i da je izvršeno od strane vojske koja se smatra neprijateljskom", kaže Mušanović.

Obrazlažući ovaj predlog zakona u Skupštini Srbije, pre dva dana, resorni ministar Zoran Đorđević rekao je da se njime ispravlja nepravda prema borcima poslednjeg rata. On je naveo da se predviđa nova kategorija korisnika - borci koji su učestvovali u oružanim akcijama 90-tih godina i u ratu 1999. godine, a koji nisu dobili telesno oštećenje.

"Nemamo pretenziju da smo ovim zakonom obuhvatili sve potrebe, sve osetljive oblasti, ali svakako je to dobra polazna osnova za dalje unapređenje u skladu sa zahtevima i ekonomskim mogućnostima zemlje", rekao je Đorđević.

Na pitanje zbog čega ni novim zakonskim predlogom nije omogućeno da porodice žrtava stradalih u Štrpcima dobiju status članova porodica civilnih žrtava rata, u Ministartvu za rad, zapošljavanje, boračka i socijalna pitanja nam je rečeno da nisu zbog organizacionih razloga u mogućnosti da nam odgovore do objavljivanja ovog teksta, ali da odgovor možemo očekivati narednog dana.

Ko je do sada osuđen?

Za zločin u Štrpcima u toku su postupci pred sudovima Srbiji i Bosni i Hercegovini.

Pred Odeljenjem za ratne zločine Višeg suda u Beogradu vodi se postupak protiv pet lica koja se terete kao neposredni počinioci. U optužnici Tužilaštva za ratne zločine piše da su četvorica optuženih kao pripadnici jedinice „Osvetnici“, koja je bila u faktičkom sastavu Vojske Republike Srpske, kao i jedan pripadnik Višegradske brigade VRS nečovečno postupali, mučili i učestvovali u ubistvima civila nesrpske nacionalnosti.

„Trenutno je ovaj postupak u Srbiji u prvostepenoj fazi. Suđenje je počelo 29. januara prošle godine i optuženima se stavlja na teret da su počinili krivično delo ratni zločin protiv civilnog stanovništva. Postupak je u fazi glavnog pretresa i do sada su svedočili uglavnom svedoci optužbe“, kaže Meris Mušanović.

Pred Sudom BiH u toku je suđenje desetorici optuženih, među kojima su Luka Dragičević, komandant Višegradske brigade VRS i Boban Inđić, komandant Interventne čete u Višegradskoj brigadi.

Za zločin u Štrpcima do sada su pravosnažno osuđeni samo Nebojša Ranisavljević i Mićo Jovičić. Ranisavljević je 2003. godine pred Višim sudom u Bijelom Polju, u Crnoj Gori, osuđen na 15 godina zatvora, a Jovičić je pred Sudom Bosne i Hercegovine priznao krivicu i osuđen je na kaznu zatvora od pet godina.

Tužilaštvo BiH je krajem prošle godine optužnicu za zločin u Štrpcima podiglo i protiv Milana Lukića, koji je 2012. godine u Haškom tribunalu pravosnažno osuđen na doživotnu zatvorsku kaznu za ratne zločine u Višegradu.

Najstarija žrtva zločina u Štrpcima imala je 59 a najmlađa 16 godina. Žrtve su bile iz Srbije i Crne Gore (građani tadašnje Savezne Republike Jugoslavije) - Prijepolja, Bjelog Polja, Beograda i Podgorice. Ubijeni su Esad Kapetanović, Ilijaz Ličin, Fehim Bakija, Šećo Softić, Rifat Husović, Halil Zupčević, Senad Đečević, Jusuf Rastoder, Ismet Babačić, Tomo Buzov, Adem Alomerović, Muhedin Hanić, Safet Preljević, Džafer Topuzović, Rasim Ćorić, Fikret Memović, Fevzija Zeković, Nijazim Kajević, Zvjezdan Zuličić i jedno nepoznato lice.

Do danas su pronađeni posmrtni ostaci samo četiri žrtve. Telo Halila Zupčevića pronađeno je krajem 2009. godine na obali jezera Perućac, a posmrtni ostaci Rasima Ćorića, Jusufa Rastodera i Ilijaza Ličine nađeni su u istom jezeru godinu dana kasnije. Za ostalim žrtvama se i dalje traga.

Žrtve nevidljive u memorijalizaciji na državnom nivou

Poštu stradalima svake godine odaju lokalna samouprava Prijepolja, odakle je bila većina ubijenih, i nevladine organizacije. Na državnom nivou i ovog 27. februara je muk.

U Prijepolju je u organizaciji opštine, Islamske zajednice u Srbiji i Bošnjačke kulturne zajednice održana komemorativna akademija „Štrpci bez mezara“ i mimohod u tišini kroz grad do spomen-obeležja posvećenog devetorici ubijenih iz Prijepolja.

Na poziv Opštine Prijepolje po prvi put ratni veterani iz regiona učestvuju u mimohodu i komemoraciji stradalima iz voza u Štrpcima.

Radomir Radenić iz mirovne organizacije Centar za nenasilnu akciju rekao je za RSE da ratni veterani prisustvom komemoraciji u Prijepolju žele da pokažu da bivši borci poseduju visok stepen kredibiliteta i potencijala za rad na polju izgradnje mira.

Godišnjicu zločina u Štrpcima obeležili su u centru Beograda Fond za humanitarno pravo, Žene u crnom, Sandžački odbor za zaštitu ljudskih prava i sloboda i Inicijativa mladih za ljudska prava.

Ove nevladine organizacije navode da je opština Prijepolje jedan od retkih pozitivnih primera odnosa institucija Srbije prema žrtvama koje dolaze iz manjinske etničke zajednice, ali da one ostaju nevidljive u praksama memorijalizacije na državnom nivou, koje se „fokusiraju isključivo na srpske žrtve i glorifikuju ulogu vojske, kao i osuđene i neosuđene ratne zločince“.

(Saradnja na tekstu: Danica Gudurić iz Prijepolja)

Preuzeto sa portala Slobodna Evropa