Odšteta petorici kosovskih Albanaca zbog torture i nezakonitog pritvora 1999. godine

Apelacioni sud u Beogradu potvrdio je presudu Prvog osnovnog suda kojom se država Srbija obavezuje da kosovskim Albancima Tahiru Bytyqiju, Smajlu Gashiju, Rrahmanu Elshaniju, Hysniju Podrmiçakuu i Bekimu Istoguu isplati odštetu u ukupnom iznosu od 1,3 miliona dinara zbog odgovornosti za torturu koju su nad njima vršili pripadnici MUP-a tokom nezakonitog pritvora 1999. i 2000. godine. Iako je ovo jedna od retkih pravnosnažnih presuda kojom je žrtvama srpskih snaga bezbednosti priznato pravo na odštetu, FHP smatra da iznosi pojedinačnih odšteta od 200.000, odnosno 300.000 dinara ne doprinose uspostavljanju pravde za nedela počinjena tokom devedesetih.

Apelacioni sud je potvrdio činjenične nalaze prvostepenog suda prema kojima su jedinice MUP-a uhapsile Tahira Bytyqija, Smajla Gashija, Rrahmana Elshanija, Hysni Podrmiçakua i tada maloletnog Bekima Istogua bez pravnog osnova. Tokom privođenja i boravka u zatvoru, bili su izloženi raznim vidovima psihičke i fizičke torture. Sud je utvrdio i da su pripadnici MUP-a Srbije prekršili prava lica lišenih slobode, propisana Zakonikom o krivičnom postupku i Zakonom o unutrašnjim poslovima. Između ostalog, pripadnici MUP-a su prekršili zakonske odredbe koje se tiču primene prinude nad osobama lišenim slobode, obavezu izdavanja rešenja o zadržavanju i obavezu obaveštavanja njihovih porodica o hapšenju.

Činjenice:

Srpske snage su krajem 1998. godine Tahira Bytyqija sa porodicom, kao i druge seljane, proterale iz sela Đurđica/Gjergjica (opština Glogovac/Gllogoc). Sklonili su se u selo Obrinje/Abri (opština Glogovac/Gllogoc). Tamo su ostali šest meseci. U maju 1999. godine, VJ je granatirala Obrinje/Abri pa je Tahir sa porodicom pobegao u Novo Čikatovo/Çikatove e Rë, gde su se smestili u zemljoradničku zadrugu. Dana 27. maja 1999. godine, policija je ušla u to selo. Odvojili su muškarce i sproveli ih u policijsku stanicu u Glogovcu/Gllogoc. Tahira je u stanici tokom ispitivanja policajac ubô nožem u stomak. Nakon toga su ga odvezli u bolnicu u Prištini/Prishtinë. Nakon pružene pomoći, prevezli su ga u zatvor u Lipljanu/Lipjan. Tamo je proveo 10 dana, a potom je premešten u zatvor u Požarevcu gde je dva meseca proveo u samici. Sve vreme je bio veoma lošeg zdravlja, bez medicinske nege. Iz zatvora je pušten posle devet meseci, 23. marta 2000. godine. Protiv njega nikada nije vođen bilo kakav postupak, niti je bio saslušavan tokom boravka u zatvoru.

Smajl Gashi je u maju 1998. godine zbog napada srpskih snaga sa porodicom pobegao iz sela Lapušnik/Llapushnik u Novo Čikatovo/Çikatove e Rë (opština Glogovac/Gllogoc). Policija ga je uhapsila u tom selu 24. aprila 1999. godine. Sproveli su ga najpre u zatvor u Prištini/Prishtinë, a potom u zatvor u Lipljanu/Lipjan. Stražari su ga u zatvoru svakodnevno tukli i primoravali da prizna da je pomagao OVK. Dana 10. juna 1999. godine, premešten je u zatvor u Požarevcu. Bio je optužen za terorizam. Suđenje je trajalo sedam meseci. U julu 2000. godine, Okružni sud u Nišu ga je oslobodio optužbe, nakon čega je pušten iz zatvora posle 14 meseci provedenih u nezakonitom pritvoru.

Rrahman Elshani je uhapšen u maju 1999. godine, u selu Štrbulovo/Shtrbullovë, gde je privremeno živeo sa porodicom nakon što je morao da napusti svoje selo Krajkovo/Krajkove. Odveden je u policijsku stanicu u Glogovac/Gllogoc. Policajci su mu dali da potpiše neki dokument, a kada je Rrahman hteo da ga pročita, pretukli su ga. Posle dva dana, policija ga je sprovela u zatvor u Lipljanu/Lipjan gde je proveo desetak dana. U zatvor u Požarevcu je premešten 10. juna 1999. godine. Za svo vreme boravka u zatvoru, Rrahmana niko nije ispitivao niti je protiv njega ikada vođen bilo kakav postupak. Oslobođen je 22. aprila 2000. godine posle 11 meseci provedenih u nezakonitom pritvoru.

Hysni Podrimçaku je sredinom aprila 1999. godine pod prinudom srpskih snaga napustio svoje rodno selo Krajkovo/Krajkovë (opština Glogovac/Gllogoc). Sklonili su se u Štrbulovo/Shtrubullovë. Ujutro 28. aprila 1999. godine, srpske snage su ušle u selo. Uhapsili su Hysnija, njegovog strica i još nekoliko muškaraca. Sproveden je u bioskopsku salu u Glogovcu/Gllogoc gde je bilo više od stotinu zatvorenih albanskih muškaraca. Policajci su ispitivali Hysnija da li je on pripadnik OVK/UÇK i tukli ga sve vreme. Posle dva dana, premešten je u zatvor u Prištini/Prishtinë a potom u zatvor u Lipljanu/Lipjan. Stražari su Hysnija u zatvoru svakodnevno batinali, od čega je zadobio tešku povredu glave. Dana 10. juna 1999. godine premešten je u zatvor u Sremskoj Mitrovici. Optužen je za terorizam. Sudilo mu se pred Okružnim sudom u Nišu. Suđenje je trajalo sedam meseci. Oslobođen je 5. jula 2000. godine nakon čega je i pušten, posle 14 meseci nezakonitog pritvora.

Šesnaestogodišnji Bekim Istogu se 30. aprila 1999. godine sa porodicom i drugim seljanima sklonio na jednu livadu pored sela Vrbovac/Verbovc (opština Glogovac/Gllogoc), nakon što su srpske snage granatirale selo i počele ulaziti u kuće meštana. Ubrzo su ih pronašle srpske snage. Razdvojili su muškarce od žena. Iako je bio maloletan, Bekima su izdvojili sa ostalim muškarcima, među kojima je bio i njegov brat Florim. Odveli su ih na jednu obližnju njivu. Tu su ih pripadnici srpskih snaga tukli ceo dan i pretili im. Jedan vojnik je došao sa krvavom kosom i pretio da će im seći glave. Prenoćili su u jednoj štali. Ujutro su ih prevezli u Glogovac/Gllogoc. Čim su izašli iz kamiona, policajci su počeli da ih tuku batinama, palicama i električnim kablovima. Sproveli su ga u salu Doma kulture, gde je bilo zavoreno oko 150 albanskih muškaraca. Sutradan su ga premestili u zatvor u Prištini/Prishtinë. I tamo su ga po dolasku policajci tukli. Četiri dana nije dobijao vodu ni hranu. Tokom boravka u zatvoru u Prištini/Prishtinë, policajci su ga ispitivali da li je on u OVK/UÇK, da li kopa rovove za njih itd. Prisilili su ga da potpiše izjavu na srpskom. Nije znao šta u njoj piše jer nije znao srpski. Dana 10. juna 1999. godine premešten je u zatvor u Sremskoj Mitrovici. Protiv njega nikada nije vođen krivični postupak. Oslobođen je u oktobru 2000. godine, posle 18 meseci provedenih u nezakonitom pritvoru.

Tortura prilikom hapšenja i boravka u zatvorima kod Bytyqija, Gashija, Elshanija, Podrimçakua i Istogua ostavila je teške posledice po njihovo fizičko i psihičko zdravlje. Lekari su kod svih konstatovali PTSP.

FHP je 26. aprila 2010. godine u ime Bytyqija, Gashija, Elshanija, Podrimçakua i Istogua podneo tužbu Prvom osnovnom sudu u Beogradu protiv države Srbije zbog odgovornosti za policijsku torturu. U toku postupka je održano ukupno šest ročišta na kojima su saslušani Bytyqi, Gashi, Elshani, Podrimçaku i Istogu, a sprovedeno je i medicinsko veštačenje.