Kosovski Albanci Kabashi i Bytyqi oslobođeni optužbi za ratni zločin u Opteruši/Opterushë

Osnovni sud u Prizrenu, u mešovitom veću kojim je predsedavala međunarodni sudija Mariola Pasnik^[1], dana 1. februara 2013. godine, doneo je presudu kojom su optuženi Ejup Kabashi i Sokol Bytyqi oslobođeni po optužbama za krivično delo ratni zločin protiv civilnog stanovništva, član 142. u vezi sa članom 22 KZJ (delo je takođe kažnjivo po Krivičnom zakonu Republike Kosovo: član 152 u vezi sa članom 31).

Istom presudom oslobođeni su i optuženi: Mustafa Hoti, Milaim Hoti, Naser Hoti, Nexhmedin Berisha i Jetullah Kabashi, koje je međunarodni tužilac teretio za krivično delo pružanje pomoći počiniocu nakon izvršenja krivičnog dela iz člana 305. stav 2. Krivičnog zakona Kosova (novi zakon, član 388. stavovi 1. i 2. KZRK).  

Navedena presuda doneta je u ponovljenom prvostepenom postupku u odnosu na optužene Ejupa Kabashi, kao i sve optužene za pružanje pomoći počiniocu nakon izvršenja krivičnog dela. U odnosu na optuženog Sokola Bytyqi, bio je ovo prvi prvostepeni postupak.

U kratkom obrazloženju nakon objavljivanje presude, predsednica veća je istakla  da sudsko veće na osnovu dokaza izvedenih u toku postupka nije moglo da utvrdi da li su optuženi bili učesnici napada na meštane srpske nacionalnosti u selu Opteruša/Opterushë, opština Orahovac/Rrahovec, između 17. i 18. jula 1998. godine, iako su svedokinje, koje su bile žrtve napada, u svojim izjavama više puta istakle da su narednog jutra nakon napada optužene videle u dvorištu kuće gde su se nalazili svi Srbi iz Opteruše/Opterushë.

Sud nije tako uspeo i nakon ponovljenog postupka u ovom predmetu da rasvetli slučaj napada na srpske meštane u Opteruši/Opterushë. Fond za humanitarno pravo Kosovo smatra da se presuda iz ponovljenog prvostepenog postupka u predmetu Tužilac protiv Ejupa Kabashi i drugi&Sokol Bytyqi, ne može smatrati konačnom tačkom na ovaj slučaj, jer se radi o jednom od najtežih zločina počinjenih tokom rata na području opštine Orahovac/Rahovec. Slučaj nestanka osmorice Srba i raseljavanja preostalog srpskog stanovništva mora biti rasvetljen a pred  pravosudnim organima stoji obaveza da ispitaju do kraja i identifikuju i primereno kazne počinioce. Jedino će tako moći biti ostvarena pravda i zadovoljenje porodice žrtava.

Prvi prvostepeni krivični postupak protiv optuženih Ejupa Kabashi i Haxhi Mazreku, kao i u odnosu na optužene za pružanje pomoći, počeo je podizanjem optužnice protiv njih 30. marta 2011. godine. Optužnica je potvrđena rešenjem od 29. aprila 2011. godine, ali samo u odnosu na oružani napad koji se dogodio u noći između 17. i 18. jula 1998. godine, kao i optužbe protiv optuženih za pružanje pomoći.

Optužnicom je optuženom Kabashiju i Mazreku, stavljeno na teret da su u saizvršilaštvu međusobno kao i sa drugim za sada neidentifikovanim pripadnicima OVK, primenjivali mere zastrašivanja i terora nad  srpskom stanovništvom sela Opteruša/Opterushë, opština Orahovac/Rrahovec, učestvujući u oružanom napadu protiv srpskih stanovnika sela, koji su se nalazili u svojim kućama u noći između 17. i 18. jula 1998. godine, kao i da su u saizvršilaštvu, međusobno i sa drugim pripadnicima OVK, uzeli učešća u iseljavanju iz njihovih kuća i raseljavanju.

Okružni sud u Prizrenu je postupajući po navedenoj optužnici, nakon održanog glavnog pretresa, koji se počeo 28. juna 2011. godine i trajao 7 dana suđenja (u toku kojih je saslušano sedam svedoka optužbe), okončan presudom od 2. avgusta 2011. godine, kojom je optuženi Ejup Kabashi, oglašen krivim za izvršenje krivičnog dela ratni zločin protiv civilnog stanovništva. Za ovo delo mu je izrečena kazna zatvora u trajanju od pet godina. Mazreku je istom presudom oslobođen optužbi. Presudom od 2. avgusta su oglašeni krivim i optuženi za pružanje pomoći počiniocu nakon izvršenje dela. Svima njima je pojedinačno izrečena kazna zatvora u trajanju od po 6 meseci, koja se neće izvršiti ako optuženi u roku od jedne godine ne počine novo krivično delo.

Vrhovni sud Kosova je postupajući po žalbama optuženih Ejupa Kabashi i Naser Hoti, nakon održanog žalbenog postupka, rešenjem od 4. septembra 2012, godine, slučaj vratio na ponovno suđenje u odnosu na optuženog Kabashija i optužene za pružanje pomoći.

Vrhovni sud Kosova je pre odluke o vraćanju postupka na ponovno suđenje odlučivao i po žalbi tužioca na presude od 2. avgusta 2011. godine, koja se odnosila na oslobađajući deo presude, kao i na odluku suda u pogledu odluke o izrečenim kaznama u odnosu na ostale optužene. Sud je navedenu žalbu rešenjem od 23. avgusta 2012. godine odbacio kao nedozvoljenu. Tužilac Specijalnog Tužilaštva Kosova, koji je prisustvovao objavljivanju presude prvostepenog suda od 2. avgusta, je nakon objavljivanja presude jasno istakao da se tužilaštvo neće žaliti na objavljenu presudu.

Deo postupka protiv Bytyqija, vodio se u njegovom odsustvu jer se on u vreme optuženja i odvijanja prvostepenog postupka protiv Kabashija i drugih, nalazio u bekstvu. Uhapšen je 9. decembra 2011. godine u Albaniji, prilikom ilegalnog pokušaja odlaska u Italiju, nakon čega je isporučen pravosudnim institucijama Kosova. Bytyqi se po optužnici od 24. maja 2011. tereti da je u svojstvu pripadnika OVK, u saizvršilaštvu sa drugim pripadnicima OVK, primenjivao mere zastraživanja i terora protiv srpskog civilnog stanovništva u Opteruši/Opterushë, uzimajući učešće u oružanom napadima protiv srpskog stanovništva sela 17. i 18. jula 1998. godine. Optužnica je potvrđena rešenjem od 27. jula 2012. godine. Prvostepeni postupak po ovoj optužnici počeo je 2. oktobra 2012. godine. Na osnovu zahtevu tužioca o spajanju postupaka od 12. oktobra, ovaj predmet je rešenjem tročlanog veća Okružnog suda Prizren od 7. novembra 2012. godine, pripojen postupku u predmetu Tužilac protiv Kabashija i drugih, koji se u tom momentu nalazio u fazi priprema za ponovno suđenje pred prvostepenim sudom. Bytyqi se teretio za isto krivično delo, koje je prema tvrdnjama optužbe počinjeno u saizvršilaštvu, i zasniva se na istim, ključnim dokazima.

Prvostepeni postupak po odluci o spajanju dva predmeta, počeo je 30. novembra 2012. godine. Imao je sedam (7) dana suđenja u toku kojih je saslušano sedam (7) svedoka optužbe, među kojima i dve oštećene koje su preživele napad. U toku postupka pročitane su izjave pojedinih svedoka koji su svedočili u prvom prvostepenom postupku. Stranke su iznele svoje završne argumente za i protiv optužnice. Tužilac je u završnoj reči prilagodio optužnicu novom Krivičnom zakonu Republike Kosovo, po kojem su radnje kojima se optuženi terete kažnjive po članu 152. u vezi sa članom 31.

Nakon stupanja na snagu Zakona o krivičnom postupku Kosova 28. decembra 2012. godine, postupak je nastavljen po starom zakonu, shodno završnim odredbama navedenog zakona.

Suđenje Kabashiju i Bytyqiju je prvo suđenje za ratni zločin koje je vođeno pred sudskim većem koje je u većini sačinjeno od domaćih sudija, dok je samo predsedavajući veća bio sudija EULEKS-a.

Tužilac je najavio žalbu na oslobađajuću presudu.

Fond za humanitarno pravo i fond za humanitarno pravo Kosovo su vezano za događaj koji se odigrao u Opteruši Jula 1998 godine su utvrdili da osmoro Srba iz sela nestala i njihova tela su ekshumirana aprila 2005 godine. U Kosovskoj Knjizi Pamćenja je objavljen sledeći zapis:

Sreten (Stanoje) Simić-Srećko (10.12.1931., Srbin iz Opteruše/Opterushë, opština Orahovac/Rahovec, zemljoradnik, petoro dece)

Božidar (Sava) Božanić-Boško (13.07.1939., Srbin iz Opteruše/Opterushë, opština Orahovac/Rahovec, zemljoradnik, četvoro dece)

Novica (Božidar) Božanić (5.09.1966., Srbin iz Opteruše/Opterushë, opština Orahovac/Rahovec, radnik na plantaži PK Orvin, troje dece)

Mladen (Obrad) Božanić (25.02.1949.,Srbin iz Opteruše/Opterushë, opština Orahovac/Rahovec, nastavnik  istorije i geografije, troje dece)

Nemanja (Mladen) Božanić (5.05.1982., Srbin iz Opteruše/Opterushë, opština Orahovac/Rahovec, učenik)

Spasoje (Milan) Banzić (16.05.1951., Srbin iz Opteruše/Opterushë, opština Orahovac/Rahovec, zemljoradnik, petoro dece)

Spasoje (Živko) Burdžić (25.05.1937., Srbin iz Opteruše/Opterushë, opština Orahovac/Rahovec, zemljoradnik, petoro dece)

Miodrag (Živko) Burdžić (17.08.1938., Srbin iz Opteruše/Opterushë, opština Orahovac/Rahovec, zemljoradnik, troje dece)

U Opteruši/Opterushë je bilo 12 srpskih kuća i preko 200 albanskih kuća. Početkom jula 1998. godine OVK je iskopala rovove na kilometar od sela. Srbi su imali nekoliko dobrih pušaka, ostalo su bile lovačke. Telefonske veze nisu radile. Pucalo se, pa je većina mlađih Srba sa decom napustila selo. Ostalo je sedamnaestoro: Mladen Božanić sa suprugom Dragicom i sinom Nemanjom; Mladenova majka Dobrila; Mladenov brat od strica Božidar sa suprugom Dušankom i sinom Novicom. Od Burdžića su ostala braća Spasoje i Miodrag, Slavka, Miodragova supruga, i Mivečina Srba napustila selo.lutin sa suprugom Stanojkom; Spasoje Banzić sa suprugom Slavicom i majkom Desankom; Sreten Simić sa suprugom Olgom. Od muškaraca, samo su Novica i Nemanja Božanić bili mlađi i zdravi.

U petak 17.07.1998. godine popodne, u okolini sela čuli su se pucnji. Svi osim Milutina, Stanojke, Desanke i Olge, sklonili su se kod Božanića, u centru sela. Žene su se sakrile u podrum Mladenove nove kuće a muškarci naoružani puškama čuvali su stražu. Oko 01:00 čas posle ponoći [18.07.1998], OVK je otvorila vatru na srpske kuće. Nemanja je ranjen od eksplozije ručnog bacača koji je pogodio Boškovu kuću. Muškarci su uzvraćali vatrom sve do ujutro, kada su odlučili da se predaju. U dvorište Božanića ušlo je oko 40 pripadnika OVK, od kojih su Mladen i ostali prepoznali petoricu [imena poznata FHP]. Vojnici su prvo muškarcima oduzeli oružje a onda ih sve pretresli. Zatim su ih Boškovim traktorom odvezli do vinograda porodice Božanić iznad sela. Tu su ubrzo doveli i Milutina, Stanojku, Desanku i Olgu, koji su ostali u selu. Odatle su ih jednim kamionom sa ceradom prevezli do Semetišta/Semetishte [Suva Reka/Suharekë] i uveli u neku albansku kuću. Žene su odveli na sprat a muškarce su zatvorili u podrum. Žene su satima slušale jauke muškaraca koje su vojnici tukli. U nedelju u 22:00 časa, vojnici su Dragicu, Dobrilu, Dušanku, Slavku, Slavicu, Desanku, Olgu, Stanojku i starog Milutina prevezli u Zočište/Zoqishtë. Neutvrđenog dana krajem jula, muškarci iz Opteruše/ Opterushë su zajedno sa zarobljenim Srbima iz Retimlja/Reti i drugim zatvorenicima izvedeni iz zatvora OVK u Mališevu/Malishevë [zgrada policijske stanice] i odveženi u nepoznatom pravcu. Porodice dugo nisu znale za sudbinu muškaraca iz Opteruše/Opterushë. Njihova tela su nakon skoro osam godina u aprilu 2005. godine ekshumirana iz masovne grobnice u selu Volujak/Vulljakë [Klina/Klinë]. Nakon  izvršene identifikacije DNK analizom, Kancelarija UNMIK-a za nestala lica predala je porodicama 13.10.2006. godine u Merdarama tela Mladena, Nemanje, Božidara, Novice, Sretena, Spasoja Banzića i Spasoja i Miodraga Burdžića. Porodice su ih sutradan, 14.10.2006. godine sahranile na groblju Orlovača u Beogradu.