Prvostepena presuda za ratne zločine u Lovasu je rezultat profesionalnog rada sudskog veća

Sudsko veće Odeljenja za ratne zločine Višeg suda u Beogradu, kojim je predsedavala sudija Olivera Anđelković, izreklo je 26.06.2012. godine osuđujuću presudu četrnaestorici optuženih zbog toga što su tokom oktobra i novembra 1991. godine, naređivali ili izvršavali napad na civilno stanovništvo hrvatske nacionalnosti u selu Lovas, na teritoriji Republike Hrvatske, vršili nečovečno postupanje, mučenje i povrede telesnog integriteta i ubistva civilnih lica, što je imalo za posledicu ubistvo 40, a lakše i teže ranjavanje 11 hrvatskih civila.

Na kaznu zatvora osuđeni su: Ljuban Devetak, u vreme događaja faktički komandant sela Lovas, na zatvorsku kaznu od 20 godina, Milan Radojčić, u svojstvu komandanta Teritorijalne odbrane Lovas, na zatvorsku kaznu od 13 godina, Milan Devčić, u svojstvu novouspostavljene stanice milicije Lovas, na 10 godina zatvora, Željko Krnjajić, u svojstvu komandanta oružane grupe i komandira novouspostavljene stanice milicije u Tovarniku, na 10 godina zatvora, Miodrag Dimitrijević, potpukovnik JNA, u svojstvu koordinatora dejstava jedinice Četvrte operativne zone i Druge proleterske gardijske mehanizovane brigade JNA na teritoriji RH, na 10 godina zatvora, Darko Perić, rezervni kapetan, u svojstvu komandanta protivdiverzantskog odreda TO Valjevo, na pet godina zatvora, Radovan Vlajković, rezervni poručnik, u svojstvu komandira protivdiverzantske čete ТО Valjevo, na pet godina zatvora, Radisav Josipović, rezervni poručnik, u svojstvu komandira prvog voda iste čete, na četiri godine zatvora, pripadnici dobrovoljačke grupe Dušan Silni u sastavu TO Lovas, i to Petronije Stevanović na kaznu zatvora od 14 godina, Zoran Kosijer na devet godina zatvora, Saša Stojanović na osam godina zatvora, Jovan Dimitrijević na osam godina zatvora, Dragan Bačić na šest godina zatvora, i Aleksandar Nikolaidis na kaznu zatvora u trajanju od šest godina.

Nalazi FHP-a:

1. Sud je besprekorno vodio krivični postupak, ali nije mogao da otkloni nedostatke koji su rezultat selektivne optužnice, kako u izboru optuženih, tako i u odnosu na konkretne događaje i radnje koji su obeležili kršenje međunarodnog humanitarnog prava na prostoru Lovasa, koji je bilo pod kontrolom JNA.

Sud je utvrdio da su optuženi odgovorni za ubistvo 40 hrvatskih civila iako je u prvobitnoj optužnici navedeno da je tokom oktobra i novembra 1991. godine ubijeno 69 civila. U sudnici su se čula svedočenja i imena oficira JNA i dobrovoljaca iz Srbije, koji su bili akteri kritičnih događaja a nisu obuhvaćeni optužnicom, što je odlučujuće doprinelo izostanku pravde za najmanje 30 žrtava. FHP se u potpunosti slaže sa ocenom suda da je za stradanje civila u Lovasu najodgovornija komanda Druge proleterske gardijske mehanizovane brigade JNA. Optužnicom nije obuhvaćen nijedan pripadnik te brigade.

Iseljavanje hrvatskog stanovništva iz Lovasa odvijalo se po naredbi uspostavljene vlasti u Lovasu, kao i iz područja pod kontrolom JNA (Lovas, Ilok), ali je to pitanje ostalo van optužnice, što je dovelo do nepotpunog utvrđivanja činjeničnog stanja, stepena krivične odgovornosti optuženih i zaštite od krivične odgovornosti oficira JNA koji su doneli odluku o iseljavanju hrvatskog stanovništva.

2. Usmeno obrazloženje prvostepene presude ostaće upamćeno po oceni da faktička komandna pozicija povećava stepen krivične odgovornosti i obavezu zaštite civila, što je sud cenio kao otežavajuću okolnost u slučaju optuženih Devetaka, Radojčića, Devčiča, Krnjajića i Miodraga Dimitrijevića, koji su, prema pravilnom zaključivanju suda, imali obavezu da sprečavaju krivična dela i da zaštite civilno stanovništvo.

Sud je osudio optuženog Devetaka na maksimalnu zatvorsku kaznu jer je imao najveći autoritet, faktičku vlast i uticaj u Lovasu u vreme izvršenja zločina, te time i uticaj na druge optužene da čine nedela. U slučaju optuženog Milana Radojčića, sud je zaključio kako činjenica da je bio faktički komandant TO povećava stepen njegove krivične odgovornosti, pri čemu je on sprovodio i realizovao zamisli optuženog Devetaka, bio njegov zamenik i “desna ruka”. Sud je kao otežavajuću okolnost cenio činjenicu da je optuženi Milan Devčić u vreme izvršenja dela bio profesionalni policajac, faktički komandir milicije, što ga je obavezivalo da sprečava krivična dela, a ne da postupa suprotno. U slučaju Devčića, sud je pravilno cenio njegovo postupanje u sudnici, kada je oštećene ispitivao ko im je u familiji bio član HDZ-a, pripadnik MUP-a i ZNG-i, kao otežavajuću okolnost. Komandnu poziciju kao otežavajuću okolnost, sud je ustanovio i kod optuženog Krnjajića, ističući da je on kao komandir milicije i komandir grupe u napadu, bio dužan da sprečava napade na civile i da ih zaštiti, a ne da svojim primerom negativno utiče na ostale pripadnike njegove grupe. Od otežavajućih okolnosti kod optuženog Dimitrijevića, sud je uzeo u obzir da je on u to vreme bio potpukovnik JNA, najviši po rangu i činu vojni starešina u Lovasu, čija je obaveza bila da ne dozvoli kršenje pravila međunarodnog humanitarnog prava, posebno pravila koja se odnose na civile. Po zaključku suda, on je sve radio suprotno, uključujući angažovanje pripadnika protividiverzantskog odreda za pretres terena, uz korišćenje civila, što je dovelo do stradanja 17 civila i 11 teže i lakše povređenih.

3. Sud je imao hrabrosti da ukaže na sramno svedočenje oficira JNA i “još sramnije njihovo ponašanje u vreme kritičnih događaja, jer oni koji su bili najpozvaniji da ovde u sudu objasne šta se dešavalo u Lovasu i zašto je u tako kratkom periodu stradalo ovoliko ljudi, patili su u ovoj sudnici od amnezije, a u vreme kritičnih događaja nisu se čak udostojili ni da izbroje broj smrtno stradalih ljudi na minskom polju, niti da ih popišu, a dozvolili su da se pobacaju u rov iskopan na groblju kao da su životinje”.

4.Vredna je i konstatacija suda da je Vojno tužilaštvo JNA prikrilo krivičnu prijavu povodom događaja u Lovasu, podnetu 1991. godine.

5. Primena krivičnog zakonodavstva SRJ, koje propisuje maksimalnu zatvorsku kaznu za ratne zločine u trajanju od 20 godina a najnižu u trajanju od pet godina, još jednom se pokazuje kao glavni uzrok nezadovoljstva porodica žrtava. Zatvorske kazne optuženima u predmetu Lovas, u trajanju od pet i šest godina, kao i izricanje kazne ispod zakonskog minimuma, nisu primerene u odnosu na težinu krivičnih dela, koja su imala za posledicu smrt velikog broja zaštićenih lica. Obrazloženje koje je sud dao u slučaju zatvorske kazne rezervnim oficirima JNA, zahtevalo je daleko veće kazne od izrečenih.

Sud je optuženog Vlajkovića, komandira čete TO Valjevo, kaznio sa pet godina zatvora, iako je u obrazloženju kazne naveo težinu nastale posledice, stradanje 17 civila i 11 ranjenih, te da je sa svojim vojnicima učestvovao u izvršenju krivičnog dela iako je video da su civili povređeni, da je jedan civil ubijen na putu kojim su vođeni u akciju “pretresa terena”, te da je nastavio da učestvuje u izvršenju krivičnog dela i u trenutku kada je bilo potpuno jasno da je cilj dovođenja civila u vinograd bio razminiranje minskog polja.

Sud je pokazao razumevanje za optuženog Josipovića, komandira voda čete TO Valjevo, kažnjavajući ga sa četiri godine zatvora. Obrazloženje, da je postupao po naređenju starešine, da je prilikom izvršenja krivičnog dela bio prisutan njegov nadređeni, te da je njegova odgovornost beznačajno veća od običnog vojnika, teško se dovodi u vezu sa obavezom suda da učinioce ratnih zločina kazni primerenom kaznom koja obeshrabruje, a ne da umanjuje odgovornost za izvršenje ratnih zločina.

Činjenice:

Tokom četvorogodišnjeg suđenja, sud je ispitao 194 svedoka, od kojih 76 putem video konferencijske veze iz Županijskih sudova u Vukovaru, Osijeku, Zagrebu i Rijeci, i pročitani su iskazi 36 umrlih i bolesnih svedoka. U ovom postupku, prvi put je za ratne zločine odgovarao oficir bivše JNA, potpukovnik Miodrag Dimitrijević.

Sudsko veće je ustanovilo da je komanda Druge proleterske gardijske mehanizovane brigade JNA, u koji je uključila i TO i miliciju Tovarnika i dobrovoljačku grupu Dušan Silni, 9.10.1991. godine izdala naređenje za napad na nebranjeno selo Lovas, sa zadatkom da se izvrši čišćenje sela od pripadnika ZNG-i, MUP-a, kao i od stanovništva koje je neprijateljski raspoloženo. Od dejstva artiljerije Druge brigade stradao je jedan civil a jedan je ranjen, dok je u akciji čišćenja sela ubijeno oko 20 hrvatskih civila.

Sud je utvrdio da je optuženi Krnjajić odgovoran za stradanje sedam civila tokom napada na Lovas, 10.10.1991. godine.

Sud je utvrdio da su optuženi Devetak, Radojčić i Devčić, u periodu od 10.10.1991. do 18.10.1991. godine, uz pomoć TO, novoformirane milicije i dobrovoljačke grupe Dušan Silni, zatvorili oko 40 hrvatskih civila u podrum u dvorištu mesne zajednice, od kojih su 16 zatočenika lišeni života do 18.10.1991. godine.

Sud je takođe utvrdio da su optuženi Devetak i Miodrag Dimitrijević 17.10.1991. godine napravili plan i dogovor da pošalju protivdiverzantsku četu TO Valjevo, dobrovoljačku grupu Dušan Silni i dva pripadnika TO Lovas u pretres terena u rejonu vinograda, te da povedu i koriste hrvatske civile, zatvorene u zadruzi, kao obezbeđenje od eventualnih napada hrvatskih snaga (živi štit) i njihovih minskih polja, iako su znali da su na tom prostoru 13.10.1991. godine pripadnici JNA postavili mine. Optuženi Dimitrijević je naredio komandantu protivdiverzantskog odreda TO Valjevo, optuženom Periću, da četa koja je pristigla u Lovas 17.10.1991. godine, zajedno sa pripadnicima dobrovoljačke grupe Dušan Silni izvrši taj zadatak. Sledećeg dana, na osnovu naređenja komandanta Perića, optuženi Vlajković i Josipović su došli sa oko 50 vojnika do zadruge, gde su videli da su neki zatvoreni civili teško pretučeni. Tu su im se pridružili pripadnici dobrovoljačke grupe Dušan Silni, J. Dimitrijević, Stojanović, Bačić i Kosijer, sa zadatkom dobijenim od neidentifikovanog nalogodavca, da civile koriste kao živi štit i za razminiranje minskog polja, postavljenog na polju deteline kod fabrike Borovo. Tog dana, prilikom razminiranja minskog polja stradalo je 17 hrvatskih civila.

Sud je takođe utvrdio da je optuženi Petronije Stevanović, podstrekivan od strane optuženog Devetaka, pesnicama, nogama, kablovima, metalnim šipkama i nožem povredio veći broj hrvatskih civila, i da je po naređenju optuženog Devetaka, zajedno sa optuženim Aleksandrom Nikolaidisom učestvovao u ubistvima neutvrđenog broja hrvatskih civila.