Žrtve „Oluje“ nemaju status civilne žrtve rata – 24. godišnjica od operacije „Oluja“

Dana 4. i 5. avgusta obeležena je 24. godišnjica operacije „Oluja”, koja je i ove godine i u Hrvatskoj i u Srbiji imala karakter državne manifestacije – u Hrvatskoj u formi obeležavanja zahvalnosti borcima, dok se u Srbiji služio parastos žrtvama. Uprkos deklarativnoj posvećenosti državnog vrha Srbije žrtvama „Oluje” uoči svake godišnjice, te žrtve su danas u Srbiji u potpunosti obespravljene. Fond za humanitarno pravo (FHP) i ovom prilikom, kao i prethodnih godina, poziva nadležne institucije Srbije da pristupe sistemskom rešavanju problema sa kojima se susreću njeni građani koji su kao civili pretrpeli teške povrede osnovnih prava u oružanim sukobima 1990-ih godina.

Vojno-policijskom operacijom hrvatskih oružanih snaga 1995. godine okončan je četvorogodišnji sukob na teritoriji Hrvatske. Tokom i nakon ove operacije počinjeni su rasprostranjeni i sistematski zločini prema civilnom stanovništvu srpske nacionalnosti i njegovoj imovini, što je dovelo do raseljavanja oko 200.000 Srba, uništavanja i pljačke imovine, dok je oko 400 Srba koji su odlučili da ostanu u svojim kućama ubijeno. Prema podacima Komesarijata za izbeglice i raseljena lica iz avgusta ove godine, u Srbiji 17.900 osoba još uvek ima status izbeglica iz Hrvatske.

FHP naglašava da nijedna žrtva „Oluje” u Srbiji danas nema status civilne žrtve rata. Razlog za to je činjenica da nadležni državni organi ne prepoznaju kao žrtve rata osobe koje su nastradale van teritorije Srbije, iako to Zakonom o civilnim žrtvama rata nije izričito propisano. Ipak, neke žrtve „Oluje” ili članovi njihovih porodica uspeli su da ostvare prava po tom zakonu od njegovog donošenja 1996. godine, ali su im ona ukinuta kada je dotadašnja praksa 2013. godine promenjena. Tada je FHP, naime, podneo zahteve za priznanje statusa civilne žrtve u ime drugih žrtava nesrpske nacionalnosti iz Sjeverina koji su takođe, isto kao i žrtve iz „Oluje“, povredu pretrpele van teritorije Srbije. Umesto da zahtev prihvati, nadležno Ministarstvo rada i socijalne politike (Ministarstvo) zauzelo je mišljenje da se zakon ne primenjuje na slučajeve kada su smrt ili povreda nastupile na teritoriji drugih republika bivše Jugoslavije, i po tom osnovu ne samo odbilo zahtev žrtava iz Sjeverina, već je ukinulo i sva ranija rešenja kojima su bila priznata prava žrtvama iz Hrvatske i BiH. Prema podacima FHP-a, od 2015. godine do danas Ministarstvo ukinulo 27 rešenja i time oko 30 ljudi ostavilo bez ranije stečenih zakonskih prava.

Posebno zabrinjava činjenica i da novi Nacrt Zakona o boračko-invalidskoj zaštiti koji je pripremilo Ministartvo takođe ne prepoznaje žrtve „Oluje“ kao civilne žrtve rata, čime se samo potvrđuje stav da se predstavnici državnog vrha Srbije žrtava „Oluje“ sećaju samo početkom avgusta kada se obeležava godišnjica ove operacije, dok konkretna pomoć i podrška izostaje već 24 godine.

Raspravno veće Međunarodnog krivičnog suda za bivšu Jugoslaviju (MKSJ) osudilo je 2011. godine Antu Gotovinu (zapovednik Zbornog područja Hrvatske vojske Split i glavni operativni zapovednik operacije “Oluja” u južnom delu područja Krajina) na 24, i Mladena Markača (zapovednik Specijalne policije Ministarstva unutrašnjih poslova Republike Hrvatske) na 18 godina zatvora. Veće je zaključilo da su oni, zajedno sa više hrvatskih zvaničnika, uključujući i predsednika Franju Tuđmana, učestvovali u udruženom zločinačkom poduhvatu, čiji je zajednički cilj bio trajno uklanjanje srpskog stanovništva iz područja Krajine silom, širenjem straha ili pretnjama nasiljem, progonima, prisilnim preseljenjem i deportacijom, oduzimanjem i uništavanjem imovine ili na druge načine.

Presudom Žalbenog veća MKSJ iz 2012. godine, Gotovina i Markač oslobođeni su od krivične odgovornosti. Međutim, nalazi suda da su tokom operacije „Oluja“ počinjeni brojni zločini nad srpskim civilima nisu dovedeni u pitanje.

FHP poziva nadležne institucije Srbije da prestane sa praksom ignorisanja svakodnevnih životnih problema lica koja su nakon operacije „Oluja“  došla u Srbiju, te da im prizna status civilnih žrtava rata, a onima koji i dalje žive u kolektivnim centrima obezbedi dostojne i adekvatne uslove života.