Sjećaš li se Markala?

Pre 22 godine, 28. avgusta 1995, Vojska Republike Srpske granatirala je pijacu Markale u Sarajevu, ubila 43 i ranila 84 civila. I pored nalaza nadležnih komisija i sudskih presuda, o tom zločinu i danas se raspravlja.

Sarajevo je u proteklom ratu (1992-1995) bilo svakodnevno granatirano. Glavni grad Bosne i Hercegovine bio je takođe izložen stalnoj snajperskoj vatri, kao i drugim oblicima terorisanja, što je Međunarodni krivični sud za bivšu Jugoslaviju utvrdio brojnim presudama izrečenim bivšim pripadnicima Vojske Republike Srpske (VRS). Utvrđeno je i da je VRS tokom proteklog rata u Sarajevu ubila više od 10.000 ljudi, među kojima 1.600 dece.

Međutim, sledbenici Radovana Karadžića, lidera Srba u BiH tokom rata koji je u Hagu optužen za genocid i druge ratne zločine, i danas tvrde da je za masakr na pijaci Markale 28. avgusta 1995. godine odgovorna vlada u Sarajevu, koja je navodno na taj način želela da iznudi međunarodnu intervenciju. Srpski mediji uglavnom navode „svedočenja“ pojedinih oficira UNPROFOR-a koji su učestvovali u istrazi tog masakra na. Među njima je i svedok odbrane na suđenju bivšem komandantu VRS Ratku Mladiću, norveški major Per Ejen.

Svedoci odbrane Mladića

On je, kako prenose srpski mediji, tvrdio da je na mesto eksplozije došao dvadesetak minuta nakon detonacije i da istraga kojom je rukovodio nije mogla da utvrdi koja je od „zaraćenih strana“ ispalila projektil. „I VRS i Armija BiH imale su položaje u pravcu iz kojeg je granata doletela na Markale, ali istražitelji nisu mogli da utvrde s kog mesta je tačno bila ispaljena“, rekao je Ejen. On, međutim, nije mogao da potvrdi da su navodi prema kojima je Armija BiH granatirala sopstvene civile, potkrepljeni činjenicama.

Kasnije će se ispostaviti da su relevantne istražne komisije, uključujući i komisiju UNPROFOR-a, ipak utvrdile da je 28. avgusta 1995. godine sa položaja Sarajevsko-romanijskog korpusa bivše VRS na uže gradsko jezgro ispaljeno više minobacačkih granata. Jedna je pala ispred pijace Markale i usmrtila 43, a ranila 84 civila. Prema tvrdnjama eksperata koje je Tužilaštvo Haškog suda pozvalo na svedočenje u procesima protiv oficira VRS, minobacačka granata koja je tog dana ubila i ranila desetine građana Sarajeva proizvedena je u fabrici „Krušik“ u Valjevu.

Granate proizvedene u Srbiji

Taj podatak potvrdio je istražitelj Ministarstva unutrašnjih poslova BiH Emir Turkušić koji je 1995. godine učestvovao u istrazi o eksploziji kao član tima za kontradiverzionu zaštitu Ministarstva unutrašnjih poslova BiH. On je potvrdio da je na stabilizatoru granate bila oznaka KV-9307. „To znači da je projektil bio proizveden u valjevskom ’Krušiku’ u julu 1993. godine“, kazao je Turkušić, napominjući da su istu oznaku imale i ostale granate koje su tada eksplodirale u blizini Markala.

Teorije zavere prema kojima je Armija BiH ubijala sopstvene građane kako bi izdejstvovala vojnu intervenciju Zapada, podstakle su početne, neodređene tvrdnje UNPROFOR-ovih zvaničnika. „Tada smo (avgusta 1995) rekli da ne znamo ko je te granate bacio kako bi prikrili planove o vojnoj intervenciji“, rekao je svedok optužbe u procesu protiv bivšeg predsednika RS Radovana Karadžića, nekadašnji član komande UNPROFOR-a u BiH David Harland.

Vojno-politički analitičar Đuro Kozar kaže da je granata ispaljena sa položaja VRS 28. avgusta 1995. godine na pijacu Markale „jedna od odmazdi prema civilima u Sarajevu, budući da je toj vojsci cilj bio ubijanje, ranjavanje i terorisanje građana Sarajeva. U Republici Srpskoj i Srbiji istrajavaju na negiranju tog zločina imputirajući ga braniteljima Sarajeva. Takva konstrukcija ne samo da je apsurdna, netačna i neprihvatljva, već i nehumana prema žrtvama i porodicama žrtava“, kaže Kozar.

Prema njegovim rečima, cilj negiranja tog i drugih zločina koje je VRS počinila od 1992. do 1995. jeste da se umanji odgovornost te vojske čiji su generali krivično odgovarali u Hagu. „Komandant Sarajevsko-romanijskog korpusa VRS general Dragomir Milošević je zbog terorisanja Sarajeva proglašen krivim i kažnjen zatvorom od 29 godina. Kaznu služi u Estoniji. Ta presuda izrečena je na osnovu dokaza o kampanji artiljerijskog i snajperskog terora nad Sarajevom i Sarajlijama. Argumente protiv Miloševića i njegovih potčinjenih, kao i njegovih prethodnika poput Stanislava Galića, niko ne može da ospori“, tvrdi Đuro Kozar.

Nakon masakra na Markalama usledila je vojna intervencija NATO pod nazivom „Namerna sila“ (Deliberate force). Tadašnje vojno-političko rukovodstvo RS predvođeno Radovanom Karadžićem i Ratkom Mladićem prisiljeno je na deblokadu Sarajeva i povlačenje artiljerije s položaja oko glavnog grada BiH. Radovan Karadžić i Ratko Mladić optuženi su za najteže ratne zločine, uključujući genocid i zločine u Sarajevu. Karadžić je nepravosnažno osuđen za zločine koji mu se stavljaju na teret, dok Mladić u Haškom zatvoru očekuje izricanje presude.

Preuzeto sa portala Deutsche Welle