Krivična prijava zbog zločina u Ilijašu 1992. godine
Fond za humanitarno pravo (FHP) i Udruženje porodica nestalih općine Ilijaš podneli su 17. maja 2016. godine krivičnu prijavu Tužilaštvu za ratne zločine Republike Srbije za zločine protiv čovečnosti i ratne zločine počinjene tokom 1992. godine nad nesrpskim civilnim stanovništvom u opštini Ilijaš, u Bosni i Hercegovini (BiH).
Prijava je podneta protiv bivšeg predsednika tzv. Srpske opštine Ilijaš i njenog Kriznog štaba, Ratka Adžića, penzionisanog nastavnika Filološke gimnazije u Beogradu, kao i protiv više bivših pripadnika snaga bezbednosti, koji su delovali pod kontrolom Kriznog štaba, a danas žive u Srbiji. U krivičnoj prijavi je identifikovano još preko 45 lica osumnjičenih za ubistva, prisilne nestanke, pljačke i zlostavljanje nesrpskih civila iz Ilijaša, čije trenutno prebivalište nije poznato.
Ratko Adžić je od 1991. godine bio predsednik Kriznog štaba tzv. Srpske opštine Ilijaš i komandant srpskih snaga bezbednosti u Ilijašu. Tokom ovog perioda, snage bezbednosti kojima je komandovao Krizni štab vršile su masovna ubistva, zlostavljanja i pljačke civila prilikom napada na nesrpska sela u opštini Ilijaš tokom maja i juna 1992. godine, kao i masovno nezakonito zarobljavanje nesrpskih civila, uključujući žene i decu u najmanje sedam zatočeničkih objekata u Ilijašu, uglavnom školama i fabrikama, u kojima su civili bili izloženi zlostavljanju i nečovečnom postupanju. U zatočeničkim objektima bilo je zatočeno preko 300 nesrpskih civila, meštana opštine Ilijaš. Krivičnom prijavom su obuhvaćena ubistva i prisilni nestanci najmanje 67 civila izvršeni prilikom napada na sela u Ilijašu ili tokom zatočeništva u logorima. Posmrtni ostaci pojedinih žrtava pronađeni su 1996. godine u dve masovne grobnice u opštini Ilijaš – Lješevo i Žerovanj, dok se preko 50 njih još uvek vode kao nestali.
Nakon uspostavljanja vlasti u Ilijašu 1991. godine, Krizni štab je sproveo niz diskriminatornih mera protiv stanovnika te opštine nesrpske nacionalnosti kroz otpuštanja sa opštinskih funkcija i iz određenih preduzeća, oduzimanje imovine, kao i prisilno premeštanje nesrba iz Ilijaša sredinom maja 1992. godine i dalje tokom cele 1992. godine.
Krivičnom prijavom je obuhvaćeno i razaranje velikog broja istorijskih i verskih lokaliteta u Ilijašu, uključujući župnu crkvu u Taračinom Dolu i 21 muslimanski verski spomenik, uključujući džamiju u Starom Ilijašu, džamiju u Misoči, mekteb u Bioči i džamiju u Srednjem.
Pred MKSJ je izveden veliki broj dokaza o postupanju vlasti u Ilijašu prema nesrpskom civilnom stanovništvu tokom 1992. godine. U presudi pretresnog veća MKSJ u predmetu Stanišić i Župljanin (par. 1252-1289) i presudi pretresnog veća MKSJ u predmetu Krajišnik (par. 557-565), opisano je preuzimanje vlasti u opštini Ilijaš, napadi na Lješevo i Gornju Bioču i odvođenje meštana u logore. Veće je zaključilo da su zatvaranja meštana u zatočeničke objekte bila protivpravna, da su uslovi u tim objektima bili nehumani (par. 1286), te je konstatovalo (par. 1289) da su „srpske snage nad Muslimanima i Hrvatima opštine Ilijaš počinile progon kao zločin protiv čovečnosti”. Adžić je u predmetu Mladić svedočio (par. 24795) da su nesrpski civili „hvatani u borbenim zonama“. Slobodan Avlijaš, službenik Ministarstva pravde Republike Srpske, u svom svedočenju pred MKSJ naveo je (str. 15595-15596) da je Krizni štab naredio zatočenje civila i upravljao zatočeničkim objektima. MKSJ je izveo i veliki broj dokaza o ulozi kriznih štabova tokom rata u BiH (npr. izveštaj “Krizni štabovi bosanskih Srba”), kao i o ulozi Ratka Adžića u događajima u opštini Ilijaš (npr. dokumenta koja je potpisivao: spisak za razmenu zarobljenika; molba Radovanu Karadžiću za naoružanje; zahtev Srpskoj dobrovoljačkoj gardi za pomoć u ljudstvu, itd).
Uz krivičnu prijavu, FHP je dostavio preko 50 dokaza, među kojima su izjave preživelih i očevidaca, zvanična dokumenta tzv. Srpske opštine Ilijaš i njenog Kriznog štaba, svedočenje Ratka Adžića pred MKSJ, kao i drugi dokazni predmeti koje je prikupio MKSJ.
