Zaobilaženje pravde: Zastarelost kao mehanizam uskraćivanja prava žrtvama rata na naknadu štete

U poslednjoj deceniji dvadesetog veka Republika Srbija je bila učesnica svih ratnih sukoba na prostorima bivše Jugoslavije. Osim velikog broja ubijenih, nestalih i izbeglica, kao posledica ratnih dejstava, nastala je i ogromna materijalna i nematerijalna šteta.

Obaveza Republike Srbije da žrtvama kršenja ljudskih prava obezbedi pravično obeštećenje proizlazi ne samo iz materijalnopravnih odredaba Ustava i domaćih zakona, već i međunarodnih konvencija koje je ratifikovala.

Međutim, uprkos jasnim odredbama i međunarodnog i domaćeg prava, kao i sudskoj praksi međunarodnih tela, žrtve u postupcima pred domaćim sudovima gotovo uopšte nisu u mogućnosti da realizuju svoje pravo na reparaciju. Prepreke sa kojima se suočavaju su različite, počev od nametanja nesrazmernog tereta dokazivanja oštećenima, preko višegodišnjeg trajanja sudskih postupaka, do nepoverenja u navode žrtava ili dokaze koje predlažu. Jedna od većih prepreka koje se stavljaju pred žrtve jesu i odredbe o zastarelosti potraživanja naknade štete, odnosno način na koji ih tumače i primenjuju sudije u Srbiji.

Izveštaj „Zaobilaženje pravde: Zastarelost kao mehanizam uskraćivanja prava žrtvama rata na naknadu štete“ ukazuje na uočljivu nameru domaćeg pravosuđa da se zakonske norme o zastarelosti naknade štete tumače tako da se žrtvama teškog kršenja ljudskih prava u prošlosti uskrati pravo na obeštećenje, uz obrazloženje da je protekao zakonski rok u kojem su oni svoje pravo mogli zaštititi. Ovakva proizvoljna i arbitrarna primena odredaba zakona koje regulišu zastarelost naknade štete na štetu žrtava može se podvesti pod grubu povredu prava na pravično suđenje koje garantuju domaći i međunarodni propisi.

Poziv na predstavljanje izveštaja „Zaobilaženje pravde: Zastarelost kao mehanizam uskraćivanja prava žrtvama rata na naknadu štete“

U četvrtak, 28. juna 2018. godine u 12h u Velikoj sali Medija centra, Fond za humanitarno pravo (FHP) predstaviće javnosti izveštaj „Zaobilaženje pravde: Zastarelost kao mehanizam uskraćivanja prava žrtvama rata na naknadu štete“, u kojem je analizirana praksa domaćih sudova u postupcima za naknadu štete koja je nastala kao posledica kršenja ljudskih prava u prošlosti.

Restriktivnom primenom odredbi o zastarelosti potraživanja, kao i nepostojanjem konzistentne sudske prakse, uočava se namera domaćeg pravosuđa da se zakonske norme o zastarelosti naknade štete tumače tako da se žrtvama teškog kršenja ljudskih prava u prošlosti uskrati pravo na obeštećenje, uz obrazloženje da je protekao zakonski rok u kojem su oni svoje pravo mogli zaštititi. Ovakva proizvoljna i arbitrarna primena odredbi zakona koje regulišu zastarelost naknade štete na štetu žrtava je dovela do toga da veliki broj žrtava ostane uskraćen za ostvarivanje prava na naknadu štete od strane Republike Srbije kao odgovorne za nastalu štetu.

Osnovu ovog izveštaja predstavlja FHP-ova bogata praksa proistekla iz parničnih postupaka koje je, u ime žrtava, FHP vodio protiv Republike Srbije za naknadu štete. U izveštaju su predstavljeni osnovni problemi u postupcima za naknadu štete pred domaćim sudovima, iskustvo FHP-a u zastupanju žrtava u ovim postupcima, kao i uporedna praksa u državama bivše Jugoslavije u postupcima za naknadu štete.

O nalazima izveštaja govoriće:

1. Ivana Žanić, koordinatorka Pravnog tima FHP-a
2. Mihailo Pavlović, autor izveštaja
3. Senad Jusufbegović, Savez logoraša u Bosni i Hercegovini

Simultani prevod na engleski jezik je obezbeđen.

Jović: Rat u Jugoslaviji bio je rat protiv manjina

Fond za humanitarno pravo (FHP) predstavio je 15. juna 2018. godine svoj deseti po redu Dosije „JNA u ratovima u Hrvatskoj i BiH“. Kao najobimniji do sada, Dosije obuhvata period od kasnih 1980-ih godina do maja 1992. godine i bavi se pripremom vojnih i političkih struktura Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije (SFRJ) i Srbije za ratove, kao i učešćem Jugoslovenske narodne armije (JNA) u sukobima i njenim doprinosom ostvarenju ratnih ciljeva rukovodstava Republike Srbije, Republike Srpske Krajine i Republike Srpske.

Prema rečima Nemanje Stjepanovića iz FHP-a, cilj ovog Dosijea je da ukaže na zločine koji su počinjeni tokom oružanih sukoba u Hrvatskoj i BiH i na odgovornost počinilaca i nalogodavaca, kao i da ove događaje radi boljeg razumevanja situira u širi istorijski kontekst. Dosije osvetljava proces transformacije JNA iz jugoslovenske u srpsku vojsku, promenu fokusa njenog delovanja, izmenu nacionalne strukture unutar JNA i, konačno, njeno stavljanje na stranu samo jedne strane, sa ciljem da se „odbrani srpski narod“. Istraživanje koje je sproveo FHP, a koje prikazuje ovaj Dosije, pokazalo je da se „odbrana“ svodila isključivo na osvajanje teritorije.

Documenta – Centar za suočavanje s prošlošću povodom posljednjih odluka Županijskog suda u Zagrebu u predmetu Glavaš: Cilj ponovljenog suđenja je osloboditi Branimira Glavaša

Vijeće županijskog suda u Zagrebu je suprotno odluci Vrhovnog suda RH, tijekom današnjeg ročišta u razdvojenom kaznenom predmetu protiv optuženog Branimira Glavaša, kao nezakonit dokaz izdvojilo iz spisa iskaz krunskog svjedoka Krunoslava Fehira.

U pitanju je ključni iskaz na kojem se temelji optužba protiv Branimira Glavaša za kazneno djelo ratnog zločina protiv civila počinjenog u Osijeku 1991. godine, u garažama Sekretarijata za narodnu obranu. Dramatično svjedočenje Krunoslava Fehira, bivšeg pripadnika tzv. Branimirove osječke bojne, govori o brutalnosti i bezobzirnosti u postupanju prema zatočenim civilima srpske nacionalnosti. Podsjećamo da je ubijeni Čedomir Vučković bio prinuđen ispiti akumulatorsku kiselinu.

Vrhovni sud je u svojoj odluci od 07. lipnja 2016., kojom je predmet vraćen pred prvostupanjski sud, naglasio da iskaz ključnog svjedoka Krunoslava Fehira ne predstavlja nezakonit dokaz, čak i u situaciji kada su zakonske odredbe koje su bile na snazi u trenutku dodjele i dobivanja statusa krunskog svjedoka isključivale mogućnost dodjele ovog statusa osobama koje su počinile ili pokušale počiniti kazneno djelo ubojstva. Kako u obrazloženju navodi Vrhovni sud, neovisno jeli se svjedoka Fehira ispitivalo u svojstvu “krunskog” ili “običnog” svjedoka, on je bio dužan govoriti istinu i ništa nije smio prešutjeti u vezi s kaznenim djelom.

Današnjom nepravomoćnom odlukom sutkinje Tanje Pavelin eliminira se inkriminirajući iskaz svjedoka protiv Branimira Glavaša u slučaju “Garaža”, a ranijom odlukom izvanraspravnog vijeća Županijskog suda u Zagrebu, pod predsjedanjem suca Ivana Turudića o razdvajanju postupka eliminirani su iskazi suoptuženika koji terete Glavaša u kontekstu zločina počinjenih nad civilima u slučaju “Selotejp”.

Ovakav tijek ponovoljenog kaznenog postupka prema svemu sudeći ima za cilj donošenje oslobađajuće presude u odnosu na Branimira Glavaša.

Suđenje za zločin u Lovasu počinje od početka

Pred sudom u Srbiji ponovo je počelo suđenje zbog ubistva 70 hrvatskih civila u selu Lovas 1991. godine. Do ponovnog suđenja je došlo zbog formalnih prepreka, jer tužilaštvo za ratne zločine godinu i po dana nije imalo glavnog tužioca.

Viši sud u Beogradu u četvrtak je doneo odluku da ponovo pokrene suđenje slučaja Lovas, zbog prethodnih odluka Apelacionog suda, da zamenici tužilaca za ratne zločine nisu imali pravo da postupaju u ime tužilaštva, dok je mesto glavnog tužioca bilo upražnjeno.

Dosije: JNA u ratovima u Hrvatskoj i BiH

Tema desetog Dosijea Fonda za humanitarno pravo (FHP) je uloga Jugoslovenske narodne armije (JNA) u ratovima u Hrvatskoj i Bosni i Hercegovini (BiH) i njena transformacija iz jugoslovenske u srpsku vojsku. Reč je o najobimnijem dosadašnjem dosijeu FHP-a, koji obuhvata period od kraja 80-ih godina prošlog veka pa sve do maja 1992. godine i bavi se pipremom JNA i političkih struktura SFRJ i Srbije za ratove, kao i učešćem JNA u sukobima i njenim doprinosom ostvarenju ratnih ciljeva rukovodstava Republike Srbije, Republike Srpske Krajine i Republike Srpske.

U uvodnom delu Dosijea predočene su činjenice o razvoju krize u bivšoj Jugoslaviji i koraci koje je preduzimalo rukovodstvo Republike Srbije na čelu sa Slobodanom Miloševićem u preuzimanju kontrole nad JNA, sa namerom da je upotrebi za ostvarenje svojih ratnih ciljeva. Dosije potom prikazuje ulogu JNA u ratu u Hrvatskoj, a potom u ratu u BiH.

U svakom od primera akcija JNA u Hrvatskoj i BiH opisan je obrazac napada, ukazano je na jedinice JNA koje su učestvovale u tom napadu i predočeni su dokazi o počiniocima zločina, bilo da je reč o pripadnicima JNA ili srpskih formacija koje su sa njom učestvovale u akcijama.

U Dosijeu se, takođe, iznose dokazi o ulozi JNA u naoružavanju srpskih formacija u Hrvatskoj i BiH uoči sukoba i pomoći koju je ona pružala srpskim vojskama u Hrvatskoj i BiH nakon što su jedinice JNA zvanično povučene iz tih republika.

Iz pojedinih primera potkrepljenih vojnim dokumentima vidljivo je kako su nakon donošenja odluke o povlačenju JNA iz BiH u maju 1992. godine njene jedinice jednostavno promenile ime i postale jedinice Vojske Republike Srpske, ne menjajući komandnu strukturu, brojnost i naoružanje. Tako je novoformirana vojska bosanskih Srba startovala sa značajno snažnijih pozicija nego bilo koja druga vojna struktura unutar BiH.

Dosije: JNA u ratovima u Hrvatskoj i BiH dostupan je za preuzimanje ovde.

Zaboravljeni zločini u Sandžaku

Vlast u Srbiji se pravi da se u Sandžaku nisu dogodili nikakvi zločini i da nema potrebe da se o tome više razgovara, rečeno je na konferenciji u Novom Pazaru.

U Sandžaku se devedesetih dešavao “rat bez rata” i iz Sandžaka danas nema snažnog pritiska političkih struktura prema Beogradu da se ti zločini ne zaborave, procesuiraju i dobiju sudske epiloge, poručeno je  sa konferencije “Odnos države Srbije prema zločinima u Sandžaku u svetlu procesa evropskih integracija”, koju je organizovao Sandžački odbor za zaštitu ljudskih prava i sloboda.

Na kraju izvršnog mandata EULEX-a: doprinos neosporan, očekivanja nisu ispunjena

Evropska misija za vladavinu prava (EULEX) je 14. juna 2018. godine zvanično okončala dotadašnji mandat i nema više kompetencije i izvršnu vlast u pravosudnom sistemu Kosova, koje je uživala gotovo deset godina. EULEX je bio najveća i najskuplja civilna misija ove vrste koju je Evropska unija (EU) uspostavila u nekoj zemlji. Prema odluci Saveta EU od 8. juna 2018. godine, EULEX će i dalje, do 2020. godine, ostati na Kosovu, ali će imati novi mandat koji će se sastojati od nadgledanja i savetovanja pravosuđa, Korektivne službe, kao i od podrške Specijalnom sudu i implementaciji sporazuma koji se postižu u dijalogu o normalizaciji odnosa između Kosova i Srbije.

Većina ratnih zločinaca se vratila u Prijedor

Prijedor je ušao u rat iz velike ekonomske krize, što je dovelo do eksplozije sadizma i nečovečnog postupanja, istakao je Edin Ramulić iz Fondacije za izgradnju kulture sjećanja, u prostorijama Fonda za humanitarno pravo (FHP), gde je prošle sedmice prikazan dokumentarni film „Prijedor“.

Potom je održan i razgovor sa Edinom, ali i Nikolom Kuridžom, aktivistom Centra za mlade KVART iz Prijedora. Povod je bila još jedna godišnjica Dana bijelih traka, koji se obeležava svakog 31. maja.

‘U ratu sam izgubila muža i dom, ali se osjećam kao heroina’

„Važno je da oni koji su počini ratne zločine budu kažnjeni, bez obzira na to sa koje su strane. Ako ne budemo ćutali, ako otkrijemo zločine i masovne grobnice, imamo šanse za pomirenje“, rekla je na javom času Fonda za humanitarno pravo u Beogradu Suvada Selimović iz Zvornika, koja je tokom rata u Bosni i Hercegovini (BiH) izgubila 20 članova svoje porodice.

Ova žena imala je 27 godina i troje dece kada ju je rat, kao i veliki broj muslimana sa područja opštine Zvornik, naterao da napusti dom i pređe izbeglički put od Hrvatske, preko Slovenije pa nazad do rodnog Zvornika, gde i danas živi i radi sa ženama koje su prošle slična traumatična iskustva.